RYZYKO

Ryzyko
 
Ryzyko – wskaźnik stanu lub zdarzenia, które może prowadzić do strat. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat, które może spowodować.
Ryzyko jest pojęciem wieloznacznym, trudnym do zdefiniowania. W różnych dziedzinach nauk jest ono różnie interpretowane, dlatego zdaniem niektórych autorów stworzenie jednej uniwersalnej definicji jest niemożliwe^[1].
W mowie potocznej ryzyko oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji.

Spis treści

• 1 Teoria decyzji
• 2 Inżynieria i nauki społeczne
• 3 Psychologia i kognitywistyka
• 4 Ryzyko badań naukowych
• 5 Teoria ryzyka a analiza ryzyka
• 6 Zobacz też
• 7 Przypisy
• 8 Bibliografia

Teoria decyzji

W klasycznej matematycznej teorii decyzji ryzyko dotyczy sytuacji, w której wybranie danego wariantu decyzyjnego pociąga za sobą możliwości wystąpienia różnych negatywnych i pozytywnych konsekwencji przy znanym prawdopodobieństwie wystąpienia każdej możliwości. Formalnie, decyzjami podejmowanymi w warunkach ryzyka nazywamy tu taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej możliwej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej skutków.

Inżynieria i nauki społeczne

W inżynierii i naukach społecznych, ryzyko mierzy się jako własność zdarzenia, np. uszkodzenia aparatury, zniszczenia miasta przez huragan, wystąpienia epidemii grypy, czy skażenia radioaktywnego, i miary wartości szkody spowodowanej przez to zdarzenie dla społeczeństwa. W tym sensie ryzyko nie zależy od tego, kto podejmuje decyzje, a sposób jego oszacowania wynika z zaakceptowanych stałych norm, na przykład w medycynie, w biznesie, czy w przedsiębiorstwach ubezpieczeniowych.
Na przykład w zarządzaniu projektami i przedsiębiorstwach zorientowanych na zysk ryzyko oznacza mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności o negatywnym (zagrożenie) wpływie na projekt czy stan finansowy przedsiębiorstwa. Zarządzanie takie wymaga identyfikacji ryzyka oraz przygotowania decyzji i planów mających na celu działanie minimalizujące negatywny wpływ zbyt dużego ryzyka i eksploatujące pozytywny wpływ jego akceptowania w przypadku decyzji mogących prowadzić do istotnych korzyści przedsiębiorstwa.
Prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwego zdarzenia i wielkość możliwych strat jest szacowana wieloma metodami i zależy od licznych specyficznych czynników charakteryzujących daną sytuację (np. jej częstość w przeszłości). Niestety ich częściowa nieznajomość i niepewność oszacowań prowadzi do tego, że w konsekwencji wiele decyzji indywidualnych lub grupowych zależy od tzw. subiektywnej percepcji ryzyka, co w efekcie może być przyczyną katastrofalnych ludzkich błędów (human error). Tą dziedziną zajmuje się psychologia i kognitywistyka i obecnie inżynieria socjokognitywistyczna.
Jedną z coraz to istotniejszych we współczesnym świecie dziedzin naukowo-badawczych jest analiza ryzyka technologicznego, dotyczy ono w szczególności wielkich krytycznych dla społeczeństwa infrastruktur, takich jak sieci energetyczne, gazowe, czy telekomunikacji, a także tzw. przemysłu wysokiego ryzyka (elektrownie jądrowe, zakłady chemiczne).
Praktycznie, oszacowaniami i zmniejszaniem ryzyka w zakładach/miejscach pracy zajmują się tzw. specjaliści od Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.

Psychologia i kognitywistyka

Według psychologii i kognitywistyki oszacowanie ryzyka bezpośrednio wiąże się ze stanem psychofizycznym człowieka oraz, według systemowej teorii Gadomskiego, z jego posiadanymi informacjami, wiedzą i preferencjami (TOGA meta-theory), tzn. tym, czego się dowiedział, co umie zrobić i co jest dla niego ważne. Percepcja ryzyka (nie samo ryzyko) zależy też m.in. od zaufania do źródła informacji i spodziewanych korzyści.
Zaobserwowanie ryzyka nieakceptowanego wymaga decyzji, ale decyzja ta może prowadzić do jakichś kolejnych strat (np. straty czasu, pieniędzy czy przyjaciela) angażujących też nasze irracjonalne preferencje i emocje. Dlatego też działając, często przeceniamy lub nie doceniamy ryzyka. Herbert Simon (laureat Nagrody Nobla) w książce „Models of My Life” wprowadził do tego pojęcie ograniczonej racjonalności (ang. bounded rationality).
W tej perspektywie, każdy człowiek stara się minimalizować własne ryzyko i zwiększać korzyści, jeśli takie działanie nie jest sprzeczne z jego zasadami etycznymi i nie jest zmodyfikowane jego stanem emocjonalnym.
Przeciwdziałania wymaga ryzyko, które pojawi się już w czasie działania, ale to z kolei pociągnąć może za sobą np. utratę spodziewanych zysków lub porażkę podjętego przedsięwzięcia i utratę zainwestowanych czy zaangażowanych środków. Zachodzi wtedy konieczność sprecyzowania priorytetów, aby nie doprowadzić do sytuacji, w której podjętym działaniem chcemy osiągnąć sprzeczne cele, lub takiej, w której ignorując zauważone nieakceptowane ryzyko działać będziemy uparcie nadal. Sprowadza się to do tego, że ponieważ wystąpiło nowe (nieprzewidziane) ryzyko, proces decyzyjny powinien zostać powtórzony.

Ryzyko badań naukowych

Ryzyko związane z badaniami naukowymi i ich konsekwencjami jest bardzo trudno oszacowywalne. Tematyka ta pojawiła się w połowie lat pięćdziesiątych zeszłego stulecia (wybuch bomby atomowej i energia atomowa). Dotyczy ona obecnie: genetyki, zatrucia środowiska, manipulacji środkami masowego przekazu i stosowania zasad etycznych i prawnych jako kryteriów oceny dopuszczalnego ryzyka. używa się tu też tzw. zasady ostrożności (precautionary principle, en., UE. 2000).

Teoria ryzyka a analiza ryzyka

Nauka o ryzyku jest praktycznie rozwijana w większości nauk i stosowana we wszystkich technologiach. Obecnie nie istnieje jeszcze jednolita teoria ryzyka, natomiast wyróżniane są następujące jej praktyczne działy, takie jak:

• analiza ryzyka
• szacowanie ryzyka
• percepcja ryzyka
• zarządzanie ryzykiem
• komunikacja ryzyka
• socjologia ryzyka
• ryzyko informatyczne

Zobacz też

Zobacz hasło ryzyko w Wikisłowniku

• dywersyfikacja ryzyka
• odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

Przypisy

1. Ryzyko w rachunkowości. Anna Karmańska (red.). Warszawa: Difin, 2008, s. 21. ISBN 978-83-7251-907-8.

Bibliografia

• U. Beck, Społeczeństwo Ryzyka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, Oryginał po niem. (1986), ang. (1992).
• R. Borkowski, Cywilizacja Technika Ekologia (Rozdział drugi Cywilizacja Ryzyka), AGH, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne, Kraków 2001.
• W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1997.
• S. Nahotko, Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, 2001.
• T. Sozański, Teoria gier i decyzji dla socjologów i psychologów.
• M. Borysiewicz, S. Potempski, Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do awarii transportowych, Otwock – Świerk 2001.
• E. Plucinski, Zarządzanie ryzykiem w procesie dostosowania Polski do rynku Unii Europejskiej – wybrane aspekty, Prace naukowe-akademii ekonomicznej imienia Oskara Langego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2002.
• L.W. Zacher, Socjologia Ryzyka. Próba nowej subdyscypliny, w: Społeczeństwo a Ryzyko, Warszawa – Katowice 1994.
• R. Studenski, Ryzyko i ryzykowanie, Katowice 2004.
• M. Goszczyńska, Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka, Warszawa 1997.
• Social Theories of Risk, red.: S. Krimsky i D. Golding, Westport 1992.

Kategoria:

• Teoria decyzji

Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 20:56, 11 maj 2016.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryzyko

Ujednoznacznienie

Ten artykuł dotyczy decyzji, nauk społecznych i inżynieryjnych. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa.

Zobacz hasło ryzyko w Wikisłowniku

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj nijaki

(1.1) książk. możliwość, prawdopodobieństwo, że coś się nie uda^[1]

(1.2) książk. przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany

(1.3) praw. prawdopodobieństwo powstania szkody obciążające osobę poszkodowaną niezależnie od jej winy, jeśli umowa lub przepis prawny nie zobowiązały innej osoby do wyrównania szkody^[2]

kolokacje:

(1.1) niewielkie / małe / duże / znaczne /… ryzyko • grupa ryzyka • ponosić / podejmować ryzyko • zarządzanie ryzykiem

(1.3) ubezpieczenie od ryzyka kradzieży / pożaru / powodzi /…

antonimy:

(1.1) pewność, szansa

hiperonimy:

(1.1) możliwość

wyrazy pokrewne:

rzecz. ryzykowność f, ryzykanctwo n, ryzykant m, ryzykantka f, ryzykowanie n, zaryzykowanie n

czas. ryzykować ndk., zaryzykować dk.

przym. ryzykowny, ryzykancki

przysł. ryzykownie, ryzykancko

związki frazeologiczne:

brać na siebie ryzyko • na własne ryzyko

etymologia:

niem. Risiko^[3] < wł. rischio

tłumaczenia:

• angielski: (1.1) risk
• arabski: (1.1) مجازفة f, مخاطرة f
• baskijski: (1.1) arrisku
• białoruski: (1.1) рызыка f; (1.2) рызыка f; (1.3) рызыка f
• czeski: (1.1) riziko n
• duński: (1.1) risiko w
• esperanto: (1.1) risko
• francuski: (1.1) risque
• hiszpański: (1.1) riesgo m
• niemiecki: (1.1) Risiko n

 

• rosyjski: (1.1) риск m; (1.2) риск m; (1.3) риск m
• suahili: (1.1) hatari
• szwedzki: (1.1) risk w
• turecki: (1.1) tehlike
• ukraiński: (1.1) ризик m, риск m
• włoski: (1.1) rischio

 

Ryzyko (ang. risk, fr. risque, niem. risiko,wł. rischio) – jest pojęciem wieloznacznym, trudnym do zdefiniowania. W różnych dziedzinach nauk jest ono różnie interpretowane, dlatego zdaniem niektórych autorów stworzenie jednej uniwersalnej definicji jest niemożliwe[1].

W języku naturalnym oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji.

Najogólniej, ryzyko jest wskaźnikiem stanu lub zdarzenia, które może prowadzić do strat. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat, które może spowodować.

Dlatego też w języku potocznym mówimy w określonej sytuacji przeddecyzyjnej, np. ja tu nic nie ryzykuję, mogę tylko skorzystać. Np. jeśli znajdziemy los na loterię, to oczekując na wygraną, nic nie ryzykujemy. Jeśli zaś taki los kupimy, wielkość ryzyka zależy tylko od tego, ile za niego zapłaciliśmy. Tu, podejmując decyzję kupna losu, przeprowadzamy tzw. bilans możliwych zysków i strat, uwzględniamy ryzyko (straty), ale wielkość możliwej wygranej nie wpływa na jego obiektywne oszacowanie (risk assessment), natomiast wpływa na decyzje (według A. M. Gadomskiego).

Teoria decyzji

W klasycznej matematycznej teorii decyzji ryzyko dotyczy sytuacji, w której wybranie danego wariantu decyzyjnego pociąga za sobą możliwości wystąpienia różnych negatywnych i pozytywnych konsekwencji przy znanym prawdopodobieństwie wystąpienia każdej możliwości. Formalnie, decyzjami podejmowanymi w warunkach ryzyka nazywamy tu taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej możliwej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej skutków.

Inżynieria i nauki społeczne

W inżynierii i naukach społecznych, ryzyko mierzy się jako własność zdarzenia, np. uszkodzenia aparatury, zniszczenia miasta przez huragan, wystąpienia epidemii grypy, czy skażenia radioaktywnego, i miary wartości szkody spowodowanej przez to zdarzenie dla społeczeństwa. W tym sensie ryzyko nie zależy od tego, kto podejmuje decyzje, a sposób jego oszacowania wynika z zaakceptowanych stałych norm, na przykład w medycynie, w biznesie, czy w firmach ubezpieczeniowych.

Na przykład w zarządzaniu projektami i firmach zorientowanych na zysk ryzyko oznacza mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności o negatywnym (zagrożenie) wpływie na projekt czy stan finansowy firmy. Zarządzanie takie wymaga identyfikacji ryzyka oraz przygotowania decyzji i planów mających na celu działanie minimalizujące negatywny wpływ zbyt dużego ryzyka i eksploatujące pozytywny wpływ jego akceptowania w przypadku decyzji mogących prowadzić do istotnych korzyści firmy.

Prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwego zdarzenia i wielkość możliwych strat jest szacowana wieloma metodami i zależy od licznych specyficznych czynników charakteryzujących daną sytuację (np. jej częstość w przeszłości). Niestety ich częściowa nieznajomość i niepewność oszacowań prowadzi do tego, że w konsekwencji wiele decyzji indywidualnych lub grupowych zależy od tzw. subiektywnej percepcji ryzyka, co w efekcie może być przyczyną katastrofalnych ludzkich błędów (human error). Tą dziedziną zajmuje się psychologia i kognitywistyka i obecnie inżynieria socjokognitywistyczna.

Jedną z coraz to istotniejszych we współczesnym świecie dziedzin naukowo-badawczych jest analiza ryzyka technologicznego, dotyczy ono w szczególności wielkich krytycznych dla społeczeństwa infrastruktur, takich jak sieci energetyczne, gazowe, czy telekomunikacji, a także tzw. przemysłu wysokiego ryzyka (elektrownie jądrowe, zakłady chemiczne).

Praktycznie, oszacowaniami i zmniejszaniem ryzyka w zakładach/miejscach pracy zajmują się tzw. specjaliści od Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.

Psychologia i kognitywistyka

Według psychologii i kognitywistyki oszacowanie ryzyka bezpośrednio wiąże się z stanem psychofizycznym człowieka oraz, według systemowej teorii Gadomskiego, z jego posiadanymi informacjami, wiedzą i preferencjami (TOGA meta-theory), tzn. tym, czego się dowiedział, co umie zrobić i co jest dla niego ważne. Percepcja ryzyka (nie samo ryzyko) zależy też m.in. od zaufania do źródła informacji i spodziewanych korzyści.

Zaobserwowanie ryzyka nieakceptowanego wymaga decyzji, ale decyzja ta może prowadzić do jakichś kolejnych strat (np straty czasu, pieniędzy czy przyjaciela) angażujących też nasze irracjonalne preferencje i emocje. Dlatego też działając, często przeceniamy lub nie doceniamy ryzyka. Herbert Simon (laureat Nagrody Nobla) w książce "Models of My Life" wprowadził do tego pojęcie "ograniczonej racjonalności" (bounded rationality:en.).

W tej perspektywie, każdy człowiek stara się minimalizować własne ryzyko i zwiększać korzyści, jeśli takie działanie nie jest sprzeczne z jego zasadami etycznymi i nie jest zmodyfikowane jego stanem emocjonalnym.

Przeciwdziałania wymaga ryzyko, które pojawi się już w czasie działania, ale to z kolei pociągnąć może za sobą np. utratę spodziewanych zysków lub porażkę podjętego przedsięwzięcia i utratę zainwestowanych czy zaangażowanych środków. Zachodzi wtedy konieczność sprecyzowania priorytetów, aby nie doprowadzić do sytuacji, w której podjętym działaniem chcemy osiągnąć sprzeczne cele, lub takiej, w której ignorując zauważone nieakceptowane ryzyko działać będziemy uparcie nadal. Sprowadza się to do tego, że ponieważ wystąpiło nowe (nieprzewidziane) ryzyko, proces decyzyjny powinien zostać powtórzony.

Ryzyko badań naukowych

Ryzyko związane z badaniami naukowymi i ich konsekwencjami jest bardzo trudno oszacowywalne. Tematyka ta pojawiła się w połowie lat pięćdziesiątych zeszłego stulecia (wybuch bomby atomowej i energia atomowa). Dotyczy ona obecnie: genetyki, zatrucia środowiska, manipulacji środkami masowego przekazu i stosowania zasad etycznych i prawnych jako kryteriów oceny dopuszczalnego ryzyka. używa się tu też tzw. zasady ostrożności (precautionary principle, en., UE. 2000).

Teoria ryzyka a analiza ryzyka

Nauka o ryzyku jest praktycznie rozwijana w większości nauk i stosowana we wszystkich technologiach. Obecnie nie istnieje jeszcze jednolita teoria ryzyka, natomiast wyróżniane są następujące jej praktyczne działy, takie jak:

    analiza ryzyka

    szacowanie ryzyka

    percepcja ryzyka

    zarządzanie ryzykiem

    komunikacja ryzyka

    socjologia ryzyka

    ryzyko informatyczne

Zobacz też

    Dywersyfikacja ryzyka

    pewność – niepewność

    decyzja – teoria decyzji

    zagrożenie

    bezpieczeństwo

    statystyka

    zarządzanie projektami

    odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

Przypisy

    Ryzyko w rachunkowości. Anna Karmańska (red.). Warszawa: Difin, 2008, s. 21. ISBN 978-83-7251-907-8.

Linki - Bibliografia

    U. Beck, Społeczeństwo Ryzyka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, Oryginał po niem. (1986), ang.(1992).

    R. Borkowski, Cywilizacja Technika Ekologia (Rozdział drugi Cywilizacja Ryzyka), AGH, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne, Kraków 2001.

    W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1997.

    S. Nahotko, Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, 2001.

    T. Sozański, Teoria gier i decyzji dla socjologów i psychologów.

    M. Borysiewicz, S. Potempski, Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do awarii transportowych, Otwock – Świerk 2001.

    E. Plucinski, Zarządzanie ryzykiem w procesie dostosowania Polski do rynku Unii Europejskiej-wybrane aspekty, Prace naukowe-akademii ekonomicznej imienia Oskara Langego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2002.

    L.W. Zacher, Socjologia Ryzyka. Próba nowej subdyscypliny, w: Społeczeństwo a Ryzyko, Warszawa - Katowice 1994.

    R. Studenski, Ryzyko i ryzykowanie, Katowice 2004.

    M. Goszczyńska, Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka, Warszawa 1997.

    Social Theories of Risk, red.: S. Krimsky i D. Golding, Westport 1992.

Zarządzanie ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem – według międzynarodowej normy ISO 31000:2009, oraz polskiej normy PN-ISO 31000:2012 skoordynowane działania dotyczące kierowania i nadzorowania organizacją w odniesieniu do ryzyka.

Charakterystyka

Z pojęciem zarządzania ryzykiem związany jest nieodłącznie proces zarządzania ryzykiem – systematyczne stosowanie polityk, procedur i praktyk zarządzania do działań w zakresie komunikacji, konsultacji, ustanawiania kontekstu, oraz identyfikowania, analizowania, ewaluacji, postępowania z ryzykiem, monitorowania (2.28) i przeglądu ryzyka.

Risk and Control Impact Assessment.JPG

Rodzaje ryzyka

Z punktu widzenia zarządzania, ryzyko możemy definiować w różny sposób, z uwagi na zróżnicowane kryteria:

Jeżeli bierzemy za kryterium efekt:

    Ryzyko specyficzne – jest ściśle związane z obszarem działania danego podmiotu, a także jest lub może być pod jego kontrolą. Źródłami ryzyka specyficznego są: zarządzanie firmą, dostępność surowców, płynność finansowa.

    Information icon.svg Osobny artykuł: Ryzyko rynkowe.

    Ryzyko systemowe (rynkowe) – jest wynikiem działania sił zewnętrznych, a podmiot nie może mieć na nie wpływu. Jest ono związane z siłami przyrody oraz uwarunkowaniami ekonomicznymi, a jego przykładem mogą być warunki pogodowe czy inflacja. Podmiot, który jest w zasięgu tego rodzaju ryzyka nie może go wyeliminować. Zasadniczymi źródłami omawianego ryzyka są: zmiany stopy procentowej, inflacji, przepisów podatkowych, czy sytuacji społeczno-ekonomicznej.

Ze względu na możliwe inne rozwiązania:

    Ryzyko czyste – występuje gdy jedyne inne rozwiązanie zaistniałej sytuacji to wystąpienie szkody.

    Ryzyko spekulacyjne – ryzyko w którym nieznane zdarzenia w przyszłości mogą skutkować poniesieniem strat bądź powstaniem zysków.

Jeżeli bierzemy za kryterium czas:

    Ryzyko operacyjne – ryzyko krótkoterminowe

    Ryzyko strategiczne – ryzyko długoterminowe

Jeżeli bierzemy za kryterium zmiany w otoczeniu i postęp:

    Ryzyko statyczne – na to ryzyko nie wpływa postęp technologiczny. Wynika ono z nieprzewidywalności natury. Dobrym przykładem będzie np.: tornado niszczące fabrykę.

    Ryzyko dynamiczne – jest ono dyktowane zmianami i stałym rozwojem cywilizacji w której istnieje dany podmiot.

Jeżeli bierzemy za kryterium stopień w jakim możemy mierzyć skutki poniesionego ryzyka:

    ryzyko finansowe – cechuje się ono możliwością bezpośredniego określenia jego wpływu na wynik finansowy. Zatem jest ono w pełni mierzalne.

    ryzyko pozafinansowe – odwrotność ryzyka finansowego. Tutaj nie jesteśmy w stanie określić w jakim stopniu wpłynie ono na wynik finansowy.

Kategoria:

    Zarządzanie

   Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 21:39, 19 sie 2014.

Ryzyko rynkowe

Ryzyko rynkowe (ang. market risk) zwane również ryzykiem systematycznym (ang. systematic risk), systemowym lub ryzykiem niedywersyfikowalnym – jest spowodowane czynnikami ogólnogospodarczymi (ustrój gospodarczy, polityka, czynniki koniunkturalne) oraz losowymi (np. inflacja i wojna). Czynniki te mają wpływ na cały rynek. W związku z tym ryzyka systematycznego nie da się zmniejszyć ani wyeliminować[1]. Ryzyko rynkowe (systematyczne) ma swoje źródło w siłach, od których nie da się uniezależnić, takich jak ogólna kondycja gospodarki[2]. Ryzyko rynkowe dotyczy ogółu społeczeństwa[3]. W zależności od sfery finansów na jaką oddziałuje będzie nieco odmiennie definiowane.

    W finansach przedsiębiorstw – jest to ryzyko poniesienia straty w wyniku zmiany wartości aktywów będacych przedmiotem obrotu i znajdujących się w posiadaniu przedsiębiorstwa, do którego można zaliczyć m.in. ryzyko kursowe, ryzyko stopy procentowej, ryzyko płynności instrumentów finansowych, ryzyko cen towarów, ryzyko wycofania kapitału, ryzyko bankructwa[4].

    W finansach publicznych w odniesieniu do zarządzania długiem publicznym – można je określić jako zmianę wartości portfela zadłużenia oraz kosztów jego obsługi wywołaną zmianami podstawowych „wskaźników cenowych” występujących na rynku, a więc stóp procentowych, kursu walutowego oraz inflacji[5].

    W rachunkowości – to ryzyko zmiany wartości godziwej składników majątku przedsiębiorstwa lub przyszłych przepływów pieniężnych związanych z jego działalnością w wyniku zmiany cen rynkowych[6].

Omawiane pojęcie może też oznaczać ryzyko możliwych strat, dotyczące pozycji bilansowych oraz pozabilansowych, powstałe na skutek zmian cen rynkowych[7]. Jednym ze sposobów mierzenia ryzyka rynkowego jest obliczanie wartości Value at risk.

Najbardziej brutalnym przejawem ryzyka systematycznego są kryzysy giełdowe, podczas których akcje tracą na wartości większość tego co zyskały czasem przez lata wzrostów. Przykładem takich kryzysów jest Czarny Poniedziałek z 1987, kryzys azjatycki z 1997 lub ostatni kryzys z 2007 związany z kredytami hipotecznymi i pożyczkami sub-prime[8].

Przypisy

    O ryzyku systematycznym na stronie o Modelu Sharpe'a. [dostęp 2013-06-26].

    Robert Patterson: Kompendium terminów z zakresu finansów po polsku i po angielsku. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa Sp. z o.o., tom II K-R, 2011, s. 256. ISBN 978-83-7623-838-8.

    O ryzyku systematycznym na portalu zarządzanieryzykiem.pl. [dostęp 2013-06-26].

    Finanse przedsiębiorstwa. Jan Szczepański, Lech Szyszko (red.). Warszawa: PWE, 2007, s. 294. ISBN 83-208-1666-1.

    Kamilla Marchewka-Bartkowiak: Zarządzanie długiem publicznym. teoria i praktyka państw Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 110. ISBN 978-83-01-15432-5.

    Ryzyko w rachunkowości. Anna Karmańska (red.). Warszawa: Difin, 2008, s. 493. ISBN 978-83-7251-907-8.

    Committee on Payment and Settlement Systems: A glossary of terms used in payments and settlement systems (ang.). [dostęp 2012-10-05].

    O ryzyku rynkowym na stronie biura maklerskiego ING. [dostęp 2013-06-26].

Kategorie:

    Finanse

    Finanse przedsiębiorstw

    Bankowość

    Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 20:23, 26 cze 2013.

Ryzyko

Charakterystyka

Zdefiniowanie ryzyka jest zadaniem dość trudnym, a podanie jednoznacznej, precyzyjnej definicji jest wręcz niemożliwe. Ryzyko jest definiowane na bazie różnych nauk i teorii, m.in. w ekonomii, naukach behawioralnych, naukach prawnych, psychologii, statystyki, ubezpieczeniach, teorii prawdopodobieństwa i innych. Słowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się. Zatem z semantyki wynika, że ryzyko jest raczej wyborem, a nie nieuchronnym przeznaczeniem.Wiążąc ryzyko z wyborem, potwierdzamy nierozerwalny związek ryzyka z czasem.

Już od kilkudziesięciu lat próbuje się zdefiniować ryzyko i tak: w 1901 roku A.H. Willet twierdził, że ryzyko jest czymś obiektywnym, związanym z subiektywną niepewnością. Definicja ta jest jednak bardzo nieprecyzyjna ze względu na wieloznaczność pojęcia niepewności. W roku 1921 F.H. Knight opublikował swoją koncepcję niepewności mierzalnej i niemierzalnej gdzie pierwszą nazwał ryzykiem a drugą niepewnością sensu stricto.

W 1966 w USA zostały opublikowane dwie definicje ryzyka ubezpieczeniowego - w pierwszej ryzyko zostało określone jako niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub większej ilości możliwości. W drugiej definicji przez ryzyko ubezpieczeniowe rozumiano ubezpieczoną osobę lub przedmiot. (Praca zbiorowa pod red. Wandy Ronki-Chmielowiec, 2002, s.134)

Obecnie w języku potocznym za ryzyko przyjmuje się jakąś miarę lub ocenę zagrożenia wystąpienia jakiegoś niepożądanego zjawiska na skutek podjęcia przez nas jakiejś decyzji lub z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych.

Trzy koncepcje ryzyka

Etapy rozwoju naukowej definicji ryzyka są w dużej mierze zgodne z z ewoluowaniem rozróżnienia określeń ryzyko i niepewność z nim związana.

Pierwsza koncepcja ekonomicznej teorii ryzyka Willetta została ogłoszona w 1901 roku. Przyjął on założenie, że ryzyko jest terminem o różnych znaczeniach powszechnie używanych w życiu codziennym. Łącząc pojęcie ryzyka z niepewnością i wykorzystując determinizm filozoficzny, uznał on, że powinno się mówić jedynie o wrażeniu lub złudzeniu przypadkowości, co jest efektem niedoskonałości wiedzy o prawach rządzących rzeczywistością. Willett uznawał ryzyko za stan otoczenia i twierdził, że ryzyko należy odnosić do stopnia niepewności, czy określony skutek w ogóle wystąpi, a nie do prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Ryzyko rozumiane jako stan otoczenia jest obiektywne i skorelowane z subiektywną niepewnością.

Za drugą należy przyjąć koncepcję niepewności mierzalnej oraz niemierzalnej zaproponowaną w 1921 roku przez Knighta. Zasadniczym celem prac Knighta było sprecyzowanie, jakimi cechami powinna charakteryzować się niepewność, którą należy identyfikować z ryzykiem, w odniesieniu od niepewności sensu stricto. W tej koncepcji ryzyko jest niepewnością mierzalną. Niepewność która nie może być zmierzona, jest niepewnością sensu stricto, którą Knight nazwał niepewnością niemierzalną.

Trzecia zasadnicza koncepcja została opracowana przez Komisję do Spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA w 1996 roku. Efektem prac były dwie definicje ryzyka. Według pierwszej z nich ryzyko jest to niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach dwóch lub więcej możliwości. W tym rozumieniu jest to mierzalna niepewność, czy zamierzony cel działania zostanie osiągnięty. Druga definicja koncentruje uwagę na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej, stanowiąc, że ryzyko jest to ubezpieczona osoba lub ubezpieczony podmiot.

Dyskusje nad tymi definicjami doprowadziły do czterech zasadniczych wniosków dotyczących natury ryzyka:

    Ryzyko nie jest czymś jednorodnym, a zatem nie jest możliwe podanie jednej uniwersalnej i jednoznacznej definicji tego pojęcia.

    Ryzyko występuje w co najmniej dwóch aspektach:

        obiektywnym

        subiektywnym

    Ryzyko może być badane w różnych kontekstach, na przykład jako:

        niebezpieczeństwo

        hazard

        niepewność

        prawdopodobieństwo.

    Ryzyko jest czymś zmiennym i stadialnym, czyli jest raczej procesem niż stanem otoczenia.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele różnych klasyfikacji ryzyka, zostaną przedstawione najczęściej spotykane. Najbardziej ogólny podział ryzyka wyróżnia:

    ryzyko właściwe- związane z działaniem prawa wielkich liczb i odnoszące się do zjawisk o charakterze katastroficznym, jak pożary i powodzie itp.,

    ryzyko subiektywne- związane z niedoskonałością człowieka, który subiektywnie ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zjawisk w przyszłości,

    ryzyko obiektywne- forma absolutna niepewności, która jest związana z niemożliwością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk.

Następna klasyfikacja pozwala wyróżnić dwa rodzaje ryzyka związanego z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa:

    ryzyko stałe (niezmienne)- dotyczy całego systemu gospodarczego (poziom inflacji, bezrobocia itp.),

    ryzyko niestałe (zmienne)- dotyczy danego przedsiębiorstwa (strajki, zagrożenie upadłością),

Kolejna klasyfikacja związana jest bezpośrednio z decyzjami rozwojowymi firmy:

    ryzyko projektu- związane z technicznymi warunkami realizacji projektu ( np. rozwiązanie sprawdzone w jednej firmie nie sprawdzi się w drugiej, gdzie jest większa skala produkcji),

    ryzyko firmy - związane z błędną oceną przez firmę inwestującą przyszłych warunków rynkowych (np. przyjęcie nierealnego poziomu rotacji należności w dniach wskutek błędnych kalkulacji),

    ryzyko właścicieli- wynikające z braku zainteresowania właścicieli różnicowaniem kierunków rozwoju firmy , które prowadzi do zminimalizowania ryzyka działalności gospodarczej.

Całkowite ryzyko dzieli się na systematyczne i specyficzne:

    ryzyko systematyczne (zewnętrzne)-determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegające kontroli podmiotu, który jest w jego zasięgu; ryzyko to jest związane z siłami przyrody, a także z warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego (np. zmianą pogody, inflacją czy bezrobociem); ten typ ryzyka nie może być wyeliminowany przez inwestora, a za zasadnicze jego źródła uznaje się zmiany stopy procentowej, inflacji, przepisów podatkowych, sytuacji polityczno- ekonomicznej,

    ryzyko specyficzne (niesystematyczne, wewnętrzne)- obejmuje obszar działania danego podmiotu i może być przez ten podmiot kontrolowane (przyszłe zdarzenia, które można przynajmniej częściowo kontrolować); za najważniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencję, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy.

Kolejny ważny podział, jaki można znaleźć w literaturze, to wyróżnienie ryzyka czystego i spekulacyjnego. Podział ten jest konsekwencją wyodrębnienia alternatyw i jest charakterystyczny dla procesów związanych z ubezpieczeniami:

    ryzyko czyste (pure risk)- występuje wówczas, gdy alternatywą do obecnego tanu jest wystąpienie straty,

    ryzyko spekulacyjne (speculative risk)- występuje wtedy, gdy nie znane przyszłe zdarzenia mogą spowodować zarówno straty jak i zyski.

Ryzykowne działania

Ryzyko koreluje ze wszystkimi naszymi działaniami, lecz niektóre spośród nich zwiększają ryzyko, a inne zmniejszają. W teorii ekonomii ryzykowne działania charakteryzują się:

    Prawdopodobieństwem wystąpienia określonego wyniku;

    Pewnym przedziałem zmienności wszystkich możliwych wyników. (D. Begg 2003, s.398)

W ekonomicznym aspekcie na ogół stwierdzamy, że ludzie chcą unikać niepewności co do swojego dochodu i konsumpcji. W momencie kiedy staramy się unikać ryzyka i niepewności wykazujemy niechęć do ryzyka. Daną osobę charakteryzuje niechęć do ryzyka, kiedy przykrość spowodowana utratą danej kwoty dochodu jest dla niej większa niż przyjemność płynąca z uzyskania tej samej kwoty dochodu. (P. Samuelson 2004, s.325)

W kategoriach koncepcji użyteczności niechęć do ryzyka jest równoznaczna z malejącą krańcową użytecznością dochodu. Niechęć do ryzyka oznacza, że przyrost użyteczności osiągnięty dzięki uzyskaniu dodatkowej jednostki dochodu jest mniejszy niż utrata użyteczności spowodowana utratą tej samej kwoty dochodu.

W celu redukowania negatywnych skutków występowania różnych rodzajów ryzyk, rynek radzi sobie przez rozkładanie ryzyka. W tym procesie gdy występuje ryzyko zbyt duże, aby mogła je ponosić wyłącznie jedna osoba, zostaje tak rozłożone, że tylko niewielkie ryzyko ponosi duża liczba ludzi. Jedną z podstawowych form rozkładania ryzyka jest ubezpieczenie.

Bibliografia

    Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2003

    Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia, tom 1, PWN, Warszawa 2004

    Ubezpieczenia Rynek i ryzyko, Praca zbiorowa pod red. Wandy Ronki-Chmielowiec, PWE, Warszawa 2002

    Liderman K. Analiza ryzyka i ochrona informacji w systemach komputerowych PWN, Warszawa 2008

    Stabryła A .Zarządzanie projektami ekonomicznymi i organizacyjnymi, PWN, Warszawa 2006

Autor: Kamil Czerwonka, Małgorzata Cież

******